Along one’s life journey, one met strangers and some strangers became one’s friends; I personally classify my friends into two: first are whom I called sunshine; they really are bright, a source of energy and life, without them one cannot survive. Second are whom I called rainbow; they are like an evening rainbow appears out of nowhere, cheering up life, painting our souls, imparting colours to our world and settling down in our hearts. Yet, they don’t remain forever, they fades away in the mist like rainbow. These kind of friends are hard to find and hard to forget.
I dedicated this book to my friends, the rainbows:
Mr. Boken Pao, Arunachal Pradesh
Mr. Truong Van Ty, Vietnam and
Mr. Naresh Jamatia, Tripura
“May the road you walk be gentle
May the heat of the sun warm your heart,
May the wind blows strength to your feet,
And may the rain falls gently on your fields
Until we meet again”
Kum 2014, February ni 2, zing dar 5-ah Sasan Gir-a kan riahna
Sindh Sadan (Forest Department guest house) chu ka thianpa Boken Pao-a nen kan
chhuahsan a. Sasan Gir-a mikhualte innghahkhawmna, Information Centre kawtah
chuan gypsy hood nei lo, ramhnuaia tlan kual velna atana buatsaih (safari
motor) bik eng emaw zat a lo ding tlar dul mai a. Kan chuanna tur motor khalhtu
chuan min hmuh veleh min lo ngaihven nghal var a. Safari motor-ah chuan kan
lawnin India rama ramsa ropui ber ang hiala chhal ngam, khawvel hmun danga awm
ve hauh lo sakeibaknei (Asiatic lion) hmuh ngei inbeiseiin kan tlan chhuak ta a
ni.
Khua a la thim deuh chhelh avangin
khaw hmuh a thui lo viau na a, Gir Sanctuary ram awm dan chu a hriat theih tho.
Thingkung awm vete chu a ro vek v<k mai a; boruak lah chu a ro hulh a,
vaivut khu inpang-aw-zial chuan min <m zui ve zel bawk. Thing hring hlep
hlawp hmuh tur reng a awm lo. Chunglai ram leh a chhehvel chu dry deciduous
(thing kung hnah tla kawlh chi awmna) ram a ni a. Thing hnah tlak kawlh lai
chuan a ro vawng vawng a; mahse, khawvela sakeibaknei (Asiatic lion) la dam awm
chhun tlem tete tan chulai ram chu an dam khawchhuahna tura ram tha, ram duhawm
a ni thung.
Kum
2015-a Gir Official census report tar lan dan chuan he hmunah hian sakeibaknei
523 awm anga chhut a ni.Chu chu Asia-a sakeibaknei dam awm chhun an ni. Hmasang ata sakeibaknei hi Asia khawmualpui
hmun tin deuh thawah an awm thin a. Mahse, zawi zawiin an ral zel a, tunah meuh
chuan Asia khawmualpui hmun dangah sakeibaknei hmuh tur reng an awm ta lo. Asia
sakeibaknei chu India khawthlang lam ram zim te, henglai hmun leh a chhehvelah
chiah hian hmuh tur an awm tawh a ni. Chutiang taka ramsa vang leh ropui chu
hmuh ngei inbeiseiin kan thawk chhuak ta a ni.
Kawng khawro zet, vaivutin a bawh ch<kah chuan kan tlan khu rum
rum a. Keimahni ang ve bawka sakeibaknei hmu chak mi tam tak safari gypsy-in
kan inzui a. Sihal leh sazuk bakah sakhi tial rual tam tak kan hmu a. Sava phei
chu hmuh tur an tam hle. Chhimbuk, black ibis, coppersmith barbet, white naped
woodpecker (thloh) leh sava chi hrang hrang a tam hle.
Hmun pakhatah chuan gypsy thahnem
tak an lo ding a. Kan chuanna motor pawh chu hmunah chuan a ding ve a. Kan hma
lam khawi lai emawah chuan sakeibaknei an awm ngei a nih ringin mit kan len
nghal ruai a. Kan motor dinna lai taka kawng chu lei tlahniam ang deuhin a
khuar bik a, kawng sir ding leh vei lam ko pang chuan kan motor chu karchehin,
ko chung zawl leh keini motor-a chuangte chu kan inchen tawk vel chiah bawk.
Gypsy hood nei lova chuang kan nih avangin kawng ko chung zawla teak
thingkungte chu kan ban phak titih hial.
Tichuan, sakeibaknei an awm ngei nia
a lan avangin an thla lak fuh tumin camera kan lek chhuak fur a, kil tinah kan
mit kan len kual ruai a. Hma lam atanga sakeibaknei pa tuai, a tha za rual vel
rawn chhuak zan zan chu kan hmu ve ta a. A thla a muangin a chi-ai lo va, motor
ding thuapte chu eng he huah a ngai lem lo tih a hmel atang chuan a lang thei
a. Hmuhnawm ti takin kan thlir a. A rawn kal hnai zel a, kan motor sir vei lam
kawng ko zawlah chuan a bawk ta vung mai a.
Kawng ko nena kan inhnaihzia ka sawi
tawh kha. Chutia kan motor zawn ber khera a bawh takah chuan duh aiin kan
inhnaih ta a ni tih sawi lang kher lo pawh ni ila i hre thiam tho awm e. Kan
inhnaih hle a, hmun leh hmunah kan inmelh ta ran mai a! Keini pahnih bakah
Bengali pakhat kan chuanpui a. Chu pa chuan kawr sen lar vat mai a ha a,
hetianga safari-a chhuah chang hian inchei dan tur (dress code) mumal tak a awm
a, rawng lar leh mit la chi hak hauh loh tur a ni tih a hre ve lo a ni chek
ang. Driver chuan chuan, “I kawr kha zawi muangin hlip rawh,” a ti a. Ani hi ka
ding lama thu a ni a; kei chu sakeibaknei bawhna lam sira thu ka nihavangin vanduai ni ni ta se, kei chu a lu hloh hmasa berah
ka tang dawn tih pawh ka hre chiang viau.
Sakeibaknei rim thang deuh nghur mai
chuan hnar a verh zar mai a; mahse, hnar hup tura kut han tihchet chu sawi loh,
camera han lek chhuah em pawh chu a zamawm tawh a; a ke rawn vai thuak sela min
khawih phak avangin huaisen a har duh fu mai. Sakeibaknei chuan chik takin min
melh run a, kan che vel chu a kip a kawia hriat vek duh hmel hi a pu a.
Sakeibaknei hi mihring tana ramsa
hlauhawm an ni hran lo na a, ramsa an
nih miau avangin mihring an seh thu hi record a awm ve nual tho. Mahse, ramsa
zaidam, mihring laka zahngai thei tak an ni tih chu henglai vela chengho leh
Official te ngaihdan a ni. Mahse, he sakeibaknei hi a la puitling lo va, sa pel
zir rual, thil che zeuh apiang uma chhaih rual a nih miau avangin fimkhur chu a
tul hle a. Kan che sawn ngam lo va, motor-ah chuan kan thu khawng ta reng a.
Kan hma lama motor-te chu an tlan a nih ngawt loh chuan kan motor chu a che
sawn thei bik lo va, kan hnung lamah lah motor dang an ding khat vek tawh si a.
Chutia che ngam lova kan thut lai
chuan kan vanneih asiamin sakeibaknei rual thahnem tak hi an rawn inzui a, min thutchilhtu
sakei pawh chu a tho a, a rual zingah chuan a tla lut ve ta a. Kan thaw huai
mai! Vanduaithlak takin mi seh ta se, news channel-a an puan dan tur te ka
ngaihtuah kual hman a! Sakeibaknei tana hnawksak taka kan khawsak thu te,
sakeibaknei hian mahni sahimna atana min seh ta mai a nih thute an puang lovang
tih tu nge sawi thei!
![](https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEheqCIJvvCvTt6f3i0V0xUzNWSJXgJcS1Cq3mOsdZxd_9jYAEEwTBjOyz67_CKecty0TIz8Wi2TbwNcZXjpgW8XzWYrwcRl0DWm8dyS_JXNYxXLCluXmNZKKglCJqFzZhROMtzgWSP1HByw/s320/DSC_6153.jpg)
Thawnthu ziak thin tan chuan
thawnthu ni lem lo hetiang lehkhabu han ziah hi thil buaithlak tak a nihna chen
a awm a. |henkhat hi chu kan zin lai boruak khan min la chenchilh a, mitthlaah
an la cham riai a; thenkhat erawh kan zin lai boruak ang kha a lo ni tawh chiah
lo va, thapui thawha ka beih leh ka buaipui tak zek pawh a awm bawk.
Hetianga mahni zin kualna chanchin a
bu ema han tihchhuah hi thil huphurhawm angreng tak a nihna chen a awm a. Kei
aia fang zau leh thil hre zawk tam tak an awm ang tih ka hria a, ziak dawn ta
se ngaihnawm leh bengvarthlak taka ziak thiam pawh tam tak an awm ngei ka ring
bawk. Heng Sanctuary leh National Park te ngei pawh hi, mi tam takin an tlawh
tawh hnu, an kal tawhna hmunte a nih ngei ka ring bawk. Chutih laiin, sakhuana
avanga zinvahna chanchin te, ram thianghlim fan thu, seminar leh adt. ziahna
lam kan ngah viau laiin, ramngaw leh nungcha kaihhnawih lam erawh kan la ngah
lo viauin ka hria a, chumi avang chuan huphurh ru tak chungin he lehkhabu hi ka
buatsaih ta a ni.
He
lehkhabu chhuah theia ka awm hi vannei ka inti a, hriselna min petu Pathian
chungah lawmthu ka sawi a ni. Mi pakhat chauh pawhin Pathian kutchhuak nungcha
leh ramngaw hlutzia a lo hriat phah mial chuan a va lawmawm dawn em.
![]() |
Truong Van Ty, Myself & Boken Pao at Daman & Diu beach |